เริ่มตั้งแต่ช่วง Work From Home ผมก็มีโอกาสได้อ่านหนังสือมากขึ้น (ความจริงคือซื้อหนังสือมาดองเยอะขึ้น แล้วค่อย ๆ อ่าน) ดังนั้นผมก็จะมาเริ่มรีวิวหนังสือทีละเล่ม และเล่มแรกที่จะมารีวิววันนี้ก็คือ Sapiens

Sapiens เป็นหนังสือที่แต่งโดย Yuval Noah Harari ปัจจุบันเป็นอาจารย์ที่ Hebrew University of Jerusalem ซึ่งเขาเชี่ยวชาญเรื่องประวัติศาสตร์โลก และ Sapiens คือหนังสือที่เขาเขียนขึ้นมาเพื่อบอกเล่าประวัติของมนุษย์ Sapiens ภายใต้คำโปรยว่า Sapiens: A Brief History of Humankind

หนังสือเล่มนี้จะแบ่งเป็น 4 พาร์ทใหญ่ โดยผมจะขอเล่าแบ่งเป็นพาร์ท ๆ และจะมีบทวิจารณ์หนังสืออยู่ข้างท้าย

The Cognitive Revolution

บทนี้เป็นบทที่ว่าด้วยต้นกำเนิดของ Sapiens ซึ่งจะต้องย้อนไปถึงอดีตที่มีมนุษย์หลายประเภท ไม่ว่าจะเป็น Homo Erectus, Homo Neanderthal และอื่น ๆ มนุษย์ส่วนมากเกิดในทวีปแอฟริกา ซึ่ง Neanderthal ก็เป็นมนุษย์พวกที่ร่างใหญ่และทนต่อความหนาวได้ แต่ปัจจุบันมนุษย์ทั้งหมดสูญพันธุ์ไปหมดแล้ว เหลือแค่ Sapiens

ทำไม Sapiens ที่เป็นมนุษย์ที่เรียกได้ว่าอยู่ในหลืบหนึ่งของป่าได้มาเป็นเผ่าพันธุ์ที่กำหนดความเป็นไปบนโลกนี้ ? ความฉลาด ? การใช้ไฟ ?

ผู้เขียนให้ความเห็นว่า เหตุผลที่ Sapiens ขยายเผ่าพันธุ์จนกลายมาเป็นเผ่าพันธุ์ที่กำหนดความเป็นไปของโลกนี้ได้ เนื่องจาก Sapiens มี Cognitive หรือกระบวนการคิดและการรับรู้ที่ Sapiens ต่างจากมนุษย์เผ่าพันธุ์อื่น ๆ รวมถึงสัตว์อื่น ๆ

แล้วทีนี้มนุษย์ยุคอดีตสูญพันธุ์ได้อย่างไร ตอนนี้ก็ยังไม่มีคำตอบแน่ชัด อาจจะเป็น Neanderthals มาผสมพันธุ์กับ Sapiens จนกลืนกันไป หรือว่าอาจจะเป็นที่ Neanderthals สู้ Sapiens ไม่ได้จนสุดท้ายก็สูญพันธุ์ไปเอง หรือทั้งหมดอาจจะเกิดขึ้นพร้อม ๆ กันก็ได้

The Agricultural Revolution

บทนี้ว่าด้วยการทำเกษตรของ Sapiens จากเดิมที่เผ่าพันธุ์มนุษย์กลุ่มนี้นี้เริ่มต้นจากการล่าสัตว์และเก็บของป่า มาเป็นการหาที่ทำกินและวางรากฐานการใช้ชีวิตด้วยการปลูกผักและเลี้ยงสัตว์ (ต่อไปนี้จะใช้คำว่ามนุษย์แทน Sapiens)

เนื่องจากมนุษย์เริ่มฉลาดจึงหาวิธีเพาะสิ่งต่าง ๆ ขึ้นเอง ไม่ต้องเสี่ยงชีวิตเข้าไปในป่า ไม่ว่าจะเป็นการเพาะปลูกพืช หรือแม้กระทั่งเลี้ยงสัตว์

การเพาะพันธุ์สิ่งต่าง ๆ มันเป็นการนำเอาพืชเพียงไม่กี่สปีชีส์มาเพาะพันธุ์ คำถามคือนี่ใช่สิ่งที่เรียกว่าความมั่นคงจริง ๆ หรือเปล่า ก็คงจะไม่ใช่ เพราะการก็อปปี้ DNA เดียวกันเป็นจำนวนมาก ๆ ไม่ได้ทำให้อะไรมั่นคงขึ้น ภัยธรรมชาติมาทีเดียวอาจจะตายยกฟาร์ม

อย่างไรก็ดี ปฏิเสธไม่ได้ว่าระบบฟาร์มเป็นจุดเริ่มต้นของอารยธรรมต่าง ๆ รวมถึงขยายเผ่าพันธุ์อย่างกว้างขวาง เกิดเป็นโครงสร้างทางสังคมที่ซับซ้อนมากยิ่งขึ้น และทำให้มนุษย์กลับไปสู่จุดล่าสัตว์และหาของป่าแบบเดิม ๆ ไม่ได้อีกต่อไป

The Unification of Humankind

ในยุคหลังการปฏิวัติทางการเกษตรที่ทำให้มนุษย์สามารถดำเนินชีวิตแบบอยู่กับที่ เกิดเป็นหมู่บ้าน อาณาจักร เมือง และใหญ่ขึ้นเรื่อย ๆ ในช่วงนี้เองที่เกิดศาสนาและระบบเงินตราขึ้นมา ท่ามกลางสภาพสังคมที่ซับซ้อน

อดีตนั้น มนุษย์ใช้ของมีค่าแลกเปลี่ยนกัน ซึ่งของมีค่าของแต่ละที่อาจจะไม่เหมือนกัน แต่เมื่อสังคมมนุษย์เริ่มเข้าสู่กระบวนการที่รู้จักกันทั้งโลก ของมีค่าทั้งโลกก็อาจจะเหมือน ๆ กัน

แต่การใช้ของมีค่าก็ยังไม่สะดวกในการแลกเปลี่ยน มนุษย์จึงเริ่มคิดระบบเงินตราขึ้นมา ซึ่งเงินก็ลักษณะเดียวกับของมีค่าอื่น ๆ คือมนุษย์เห็นว่าของสิ่งนั้นมีค่า ของสิ่งนั้นจึงมีค่า เงินก็เช่นกัน

ในยุคนี้ก็เริ่มกำเนิดศาสนา เนื่องจากสภาพสังคมที่ซับซ้อนขึ้น และศาสนาที่เกิดขึ้นก็มีความเชื่อแตกต่างกันไป บ้างเชื่อในพระเจ้าองค์เดียว บ้างไม่เชื่อในพระเจ้าผู้สร้างโลก บ้างเชื่อในพระเจ้าหลาย ๆ พระองค์ และหลักปฏิบัติก็แตกต่างกันไปตามสภาพสังคม

The Scientific Revolution

ในอดีต มีช่วงหนึ่งที่จีน อินเดีย และออตโตมันซึ่งอยู่ในเอเชียเป็นกลุ่มที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ผลิตผลเกือบทั้งหมดเกิดขึ้นที่นี่ แต่แล้วหลังจากยุคกลาง ยุโรปก็เริ่มทวีความสำคัญมากขึ้น

หลังจากชาวยุโรปเดินเรือไปยังอเมริกาเป็นครั้งแรก ถือเป็นจุดสำคัญที่ทำให้อาณาจักร Aztec, Inca และ Maya สามอาณาจักรอันยิ่งใหญ่แห่งทวีปอเมริกา ต้องสูญสิ้นอารยธรรมเนื่องจากการมาถึงของชาวสเปนที่มีอาวุธและวิทยาการเหนือกว่าหลายขุม

วิทยาศาสตร์ไม่ใช่เรื่องที่เพิ่งจะเกิดขึ้น แต่วิทยาศาสตร์เพิ่งจะได้รับความสนใจอย่างแพร่หลายและมีการพัฒนาอย่างก้าวกระโดดในยุคนี้ ก็มีเหตุผลสำคัญที่มาผลักดันอย่างหนึ่งคือระบบทุนนิยม

นอกจากนี้ การปฏิวัติทางวิทยาศาสตร์ยังมีผลต่อรูปแบบของสังคมสูงมาก จากสังคมที่พึ่งพาสถาบันชุมชนและครอบครัว เป็นสังคมที่พึ่งพาระบอบรัฐมากขึ้น เพราะประชาชนกลายเป็นแรงงานในระบบการผลิตแบบอุตสาหกรรมที่ไม่ใช่การผลิตแบบครัวเรือนอีกต่อไป

ด้วยการพัฒนาทางวิทยาศาสตร์อย่างก้าวกระโดด มนุษย์อาจจะต้องพบกับความท้าทายใหม่ ๆ คือมนุษย์สามารถตัดต่อยีนส์ระหว่างสัตว์หลาย ๆ ประเภท หรืออาจจะตัดต่อยีนส์เข้าไป อาจจะเป็นการสร้าง Superhuman และอื่น ๆ ก็ได้ ซึ่งก็มีทั้งประโยชน์และโทษ และนี่ก็ถือเป็นประเด็นร้อนต่อไปที่เราอาจจะต้องมองว่ามนุษย์จะหาจุดลงทางศีลธรรมเรื่องนี้ต่อไปในอนาคต

บทวิจารณ์

หนังสือประวัติศาสตร์โลกและต้นกำเนิดของมนุษย์นั้นมีขายอยู่เต็มไปหมด แต่คำถามคือ อะไรที่ทำให้ Sapiens แตกต่างจากหนังสือเล่มอื่น ซึ่งจากการอ่านบทสัมภาษณ์ของผู้เขียนรวมถึงการที่ผมได้สัมผัสหนังสือเล่มนี้มาก็คงจะอธิบายได้ว่า

• ไม่พยายามชี้นำไปในทางใดทางหนึ่ง แต่เน้นอธิบาย fact และให้มุมมองที่หลากหลาย ทำให้เราเห็นแง่มุมของการดำเนินชีวิตของมนุษย์ในแต่ละยุคสมัยรวมถึงสภาพภูมิประเทศที่แตกต่างกัน ที่มีผลให้สังคมแต่ละสังคมมี normal ที่ไม่เหมือนกัน
• ทิ้งประเด็นไว้ให้ขบคิดค่อนข้างเยอะ
• อธิบายเรื่องความสุขของมนุษย์ไปพร้อม ๆ กับพลังและอำนาจ
• อธิบายถึงอุปนิสัยของมนุษย์ที่สัตว์ประเภทอื่นไม่มีซึ่งทำให้เกิดการร่วมมือกันในวงกว้าง

ทั้งหมดนี้สำหรับผมเองก็มองว่า Sapiens ถือเป็นหนังสือดี ๆ เล่มหนึ่งที่ Harari ตั้งใจรวบรวมข้อมูลและเขียนมันขึ้นมา โดยรวมแล้วหนังสือเล่มนี้ก็ควรค่าแก่การอ่านมาก ถ้าอ่านแล้วจะไม่รู้สึกเสียดายเวลา แต่ถ้าใครไม่ได้โปรดปรานหนังสือเล่มใหญ่อาจจะต้องสู้กับความหนาของหนังสือสักหน่อย

นอกจากนี้ อยากจะแถมให้ข้างท้ายว่า หนังสือ Sapiens นี้พิเศษมากระดับที่ในช่วงไม่กี่เดือนที่ผมอ่าน จะมีข่าว, บทสนทนา หรือเหตุการณ์เกิดขึ้นที่ค่อนข้างตรงกับเนื้อหาในหนังสือที่อ่านในช่วงใกล้ ๆ กัน ไม่ว่าจะเป็น

• สนทนาเรื่องการบดลูกเจี๊ยบในอุตสาหกรรมไก่ วันถัดมาเปิดเจอบทเรื่องอุตสาหกรรมปศุสัตว์โดยพูดถึงเรื่องเดียวกัน
• อ่านเรื่องทาสในอเมริกาในช่วงที่เกิดกระแส Black Lives Matter
• คุยเรื่องเศรษฐกิจและระบบทุนนิยม เปิดหนังสือมาเจอบททุนนิยม

จากการอ่านหนังสือหลาย ๆ เล่ม Sapiens เป็นหนังสือที่เข้ากับกับบทสนทนาในช่วงเดียวกับที่อ่านหนังสือบ่อยมาก คิดว่าไม่น่าจะใช่เรื่องบังเอิญ แต่เป็นการบอกได้ชัดเจนว่า หนังสือเล่มนี้ค่อนข้างครอบคลุมเนื้อหาที่ส่งผลมาถึงชีวิตประจำวันของมนุษย์ได้ค่อนข้างดีเลยทีเดียว